§ 1 Vraag
Wat is de zin van leed, het ondergaan en doorstaan van pijn; levenstragiek, bijvoorbeeld in de vorm van tegenslag, mislukking of liefdesverdriet? Er zijn vele vormen. Ieder draagt wat hij dragen kan, luidt een uitdrukking en parallel daaraan wordt soms gezegd: In diens schoenen zou ik niet willen staan. Een mens maakt wat mee in zijn leven en stelt zich levensdoelen. Is daarbij iets wat hij trouw mag blijven en hem trouw blijft?
§ 2 Parels
Wat bijzonder wordt gewaardeerd en één in zijn soort lijkt, word soms aangeduid als een parel. Zoals de vlinder als natuurwezen voor de mens een zinnebeeld, symbool vormt voor de herinnering, het herinneringsleven, staat de parel, teer schoon, in overdrachtelijke zin garant voor een unieke waarde of prestatie die aandacht verdient. Als tiener kwam ik in de schaakliteratuur De parel van Zandvoort*1 tegen, een schaakpartij om het wereldkampioenschap van het jaar 1935, die ik met belangstelling naspeelde. Groeide als kind niet op met de bijbel, maar inmiddels is bijvoorbeeld de uitdrukking Geen paarlen voor de zwijnen werpen*2 me goed bekend.
§ 3 Vriend
Van pakweg mijn 16e t/m mijn 32e was ik lid van een schaakvereniging. Alles wat met strijd samenhangt heeft mijn directe en actieve belangstelling. Via een schaakvriend kwam ik als twenner in aanraking met met een jongeman die niet schaakte en waarmee ik goed kon opschieten. We sloten vriendschap. Deelde zijn liefde voor de natuur. Daarin was hij thuis, ik beslist niet. Hij woonde op een kerkhof en deed deed daar dienst als hovenier. Zijn levensloop was tragisch. Toen ik hem leerde kennen was hij al gescheiden van zijn vrouw en de omgang met zijn werkcollega’s verliep stroef en moeizaam. Rond zijn vijftiende had zijn moeder de hand aan zichzelf geslagen. Hij was vrij gesloten, verkrampt lijkt het, maar ik mocht hem. Hij had een bepaalde puurheid met een ietwat ingehouden warme – echte – glimlach en levendige donkere ogen. Op een zeker moment brak een crisis uit, werd het leven hem definitief te veel. Bij een uitgaansgelegenheid vertelde hij me dat hij toenadering had gezocht tot een vrouw, maar dat dat verkeerd was overgekomen. Met schaamtegevoelens leed hij daaronder. Ik dacht: dit is veel minder ernstig als dat het hem toeschijnt, maar zijn gevoeligheid op dat punt was symptomatisch. Enige weken later bereikte mij het bericht dat hij ter observatie was opgenomen in een psychiatrische kliniek. Naar ik aanneem vanwege suïcidaliteit. Ging bij hem daar op bezoek en luisterde. Natuurlijk voelde hij zich daar niet thuis. Met medegevoel slaakte hij: Al die stumpers hier! Een week later werd me verteld dat hij was gestorven. Eerst had hij een fles sterke drank gedronken en toen was hij de Maas in gelopen. Meegevoerd door de stroom werd hij aan de monding van de Maas te Hoek van Holland samengevouwen in een foetushouding gevonden. Met mijn schaakvriend woonde ik de begrafenis bij en aan de zus van mijn overleden vriend, een lieve moedige jonge vrouw, overhandigde ik het gedicht dat ik al over hem had geschreven de dag nadat ik hem had bezocht in de kliniek. – In 2020 zet het me aan tot zelfreflectie: zelf leefde ik door en veel bleef en blijft me niet bespaard, wat maar goed is ook. Strijdend ga ik ten onder met het besef: ieder mens heeft zijn breekpunt. Ook ik. – Tijdens de begrafenis weende ik niet, was een stille getuige, maar nu bij het naar boven halen komen tranen op. Hieronder dat korte gedicht.
Geruisloze overgave
De zon en de maan
doen boven s’ mens aardebestaan
vanuit de sterrenhemel licht
voortdurend konde en bericht.
Luister:
terwijl zijn vingers krommen,
vol pijn en spanning,
met gedachten over dood en onschuldige verhanging…,
is hij, als een oester gesloten,
tot een parel voorbestemd;
worden zijn dagen als loten
voor een kiemende groei aangewend!
§ 4 Documentaire
Lag of ligt er er een taboe op het verwerken van de pijn van kinderen en jongeren die hun vader of moeder moeten missen, omdat die voortijdig uit het leven stapte? Voortijdig? Wat bracht ze er toe en wat zijn de gevolgen? Niet alleen voor de nabestaanden, maar ook voor hem of haar zelf die van het aardse toneel verdween. In welk perspectief is wat acceptabel of onacceptabel? Is vroeg of laat acceptatie nodig om hoe dan ook door te kunnen gaan? En hoe staat het met angsten en angstigheid? Heeft het zin om daarover te praten? Is het bespreekbaar?
De documentaire Waarom bleef je niet voor mij?*3 wordt op 24 oktober 2020 in zijn geheel uitgezonden door omroep HUMAN. Op 9 en 10 oktober is de documentaire online te zien. Hieronder een inleidende video daarover en daaronder de trailer.
§ 5 Parelvissers
Af en toe gaf mijn moeder wijlen me een boek of grammofoonplaat. Eenmaal een kleine vitrine met opgezette vlinders, een object dat ze koesterde. Heb het over ‘lang terug’, een primitief grammofoon tijdperk. Vinyl raakt weer in. Vintage. Ze schonk me eens een elpee met muziek van George Bizet. Een minder bekende compositie van hem: De parelvissers*4. Die elpee heb ik niet meer, al mijn grammofoonplaten inclusief de grammofoonspeler heb ik weggedaan, maar nu heb ik vrij recente uitvoeringen van dat muziekstuk op mijn MP-spelers staan. Die beluister ik herhaaldelijk. Bizet is één van mijn lievelingscomponisten. De verhaallijn van de opera is bijzonder.
“De Parelvissers uit 1863 is een opera in drie bedrijven. Het is een werk over mannenvriendschap, liefde, trouw en verraad. Het verhaal speelt zich af in Sri Lanka. De parelvissers Nadir en Zurga zijn beiden verliefd op het meisje Leïla. Om hun vriendschap te behouden, zweren zij elkaar het meisje niet het hof te maken. Ze beloven nooit hun vriendschap teniet te laten gaan om de liefde van een vrouw. Daarna verliezen ze het meisje uit het oog. Jaren later keert Leïla als priesteres terug naar het dorp van de vissers. Nadir herkent haar en maakt haar het hof. De twee worden betrapt en het vonnis is de brandstapel. Zurga, inmiddels aanvoerder van de vissers, voorkomt dit en laat hen ontsnappen. De woedende dorpelingen grijpen hem en werpen hem op de brandstapel die bedoeld was voor de twee geliefden.”
§ 6 Perspectief bij pijn en leed
In geesteswetenschappelijk literatuur komen beschouwingen over het wezen en de betekenis en zin van menselijk leed rijkelijk aan bod. Zelf vind ik wat dat aangaat een voordracht van Rudolf Steiner die te Berlijn op 8 november 1906 is gehouden treffend en leerzaam: De oorsprong van leed*5. Hieronder een klein citaat daaruit, het slotdeel van die voordracht, met voor mensen die de Duitse taal machtig zijn en nader in dit onderwerp zijn geïnteresseerd de suggestie om op enig moment deze nog niet vertaalde voordracht in zijn geheel te lezen.
Rudolf Steiner; Berlijn, 8 november 1906:
” […] Zoals de parel met zijn schoonheid uit een ziekteproces en daaraan verbonden lijden ontstaat (van de oester of mossel in de schelp; J.W.), zo worden (1) kennis en inzicht, (2) edele inborst en (3) gelouterd menselijk gevoel uit leed, uit smart geboren.
Daarmee mogen we met de oude Griekse dichter Aeschylus zeggen: Uit het leed ontstaat een leerschool en uit de lering kennis en inzicht. Net zoals dat met vele andere zaken zo is, mogen wij met betrekking tot pijn en smart opmerken, dat we die pas dan hebben begrepen en doorgrond, zodra we die niet langer enkel in hun primaire gedaante voorstellen (en aanvankelijk ons daarmee volledig vereenzelvigen; J.W.), maar inzien en weten wat daaruit ontstaat. Zoals veel andere dingen wordt ook smart aan zijn vruchten gekend. “
Verwijzingen
- Parel van Zandvoort
Bijnaam van de 26e partij uit de tweekamp tussen Max Euwe en Aleksandr Aljechin om de wereldtitel schaken (1935)
Wikipedia - Geen paarlen voor de zwijnen werpen
Mattheus 7.6
Bijbelaantekeningen - Waarom bleef je niet voor mij?
Documentaire over zelfdoding
Omroep HUMAN - De parelvissers
George Bizet
Klassieke muziek.tv - Der Ursprung des Leides
Rudolf Steiner
Berlijn, 8 november 1906
GA 55
Bladzijde 66 t/m 90
Muziek
Hoe waardeert u dit blogartikel?
Dat kunt u aangeven door commentaar te leveren in de onderstaande reactieruimte en/of door te klikken op één van de de iconen hieronder. Zie de kwalificatie die tevoorschijn komt zodra u de muisaanwijzer of uw vingertop op een icoon laat rusten.
Tragisch, het verhaal over deze overleden vriend. Zelfmoord is iets wat mij altijd sterk raakt en interesseert. Het blijft zeer moeilijk te begrijpen. Denk bijv. aan Antonie Kamerling, die jongen had ogenschijnlijk alles mee, maar maakte toch een einde aan zijn leven. Ik had een neef die ongeveer 25 jaar geleden op een woensdagmorgen naar de hoogste flat in Sneek is gereden en er vanaf gesprongen. Hij was toen ongeveer 33 jaar, had een lieve vriendin, net een huis gekocht waar ze zouden gaan samenwonen. Hij had ook een goede baan als laborant. Onbegrijpelijk en diep verdrietig.
Motieven om uit het leven te stappen zijn niet lang niet altijd helder en kunnen sterk uiteenlopen. Daarbij zijn de gevolgen voor de nabestaanden meestal bijzonder ingrijpend. Daarom lastte ik paragraaf 4 in, met aandacht voor die komende documentaire. Goed dat die is gemaakt. Peter leed ernstig aan de zelfmoord van zijn moeder en zijn zus had het idee dat zijn daad daarmee samenhing. Er zal denk ik meer hebben meegespeeld. Maar het was uiteindelijk toch de trigger, iets waar hij niet overheen kwam. Dan worden je levensaspiraties fragieler, breekbaarder. Zijn zus was anders. Maar zo is het hele leven, het verschilt hoe mensen met levenservaringen omgaan en kunnen omgaan, inclusief de hele bittere, waarvan veel mensen wel het nodige meekrijgen. Als je die kinderen en jongeren bij die documentaire hoort praten, zie je dat er dikwijls ook een bepaalde angst insluipt: zal ik het op een zeker moment ook doen? Heb ik ook die zelfdestructie in me? Dat zag je bijvoorbeeld ook bij Joost Zwagerman. Antonie Kamerling schijnt manisch-depressief geweest te zijn. Kon met zijn prestatiedrang en levenslust bijzonder sterk aan zichzelf twijfelen. Jouw neef, dat is ook heel triest. En ja, je ziet het tamelijk vaak bij dertigers gebeuren. Hoe het met de toekomst zit van mensen die de hand aan zichzelf slaan, liet ik in dit blog onbesproken. Algemene uitspraken daarover in de communicatiesfeer zijn vaak tamelijk hachelijk. Veel wordt snel verkeerd begrepen. Hoewel mijn boodschap toch duidelijk mag zijn, namelijk dat ik bleef en blijf geloven in Peter en dat ik er volkomen van overtuigd ben dat zijn ontwikkelingsweg als individu goed en waardevol is.
Aansluitend op paragraaf 5. Ik denk dat mijn moeder toen ze me die elpee gaf, vooral het parelvissersduet voor ogen had. Is geliefd bij het volk en volkomen terecht: Het parelvissersduet. Les Pêcheurs duet. Au fond du temple saint. Jammer dat de Engelse ondertiteling in die muziekvideo een beetje wegvalt, maar met wat inspanning valt het wel te lezen.
Hoi John
Aangrijpend verhaal
Heel triest
Jouw onderzoek is goed onderbouwd zoals gewoonlijk
Groet Denny
Hi Den, dank je. Ja aan de inkadering van het verhaal, de opgehaalde levenservaring, zit tegelijkertijd onderzoek en reflectie vast. ‘k Ga niet over één nacht ijs. Mijn moeder kende Peter trouwens ook. Ze heeft hem één keer in levende lijve gezien. En terecht maakte hij op haar een goede indruk.
Hey, John. Ik weet dat je al een tijd geleden bent gestopt met publiceren op Facebook. Maar zou het toch niet beter zijn dat je berichten hier van je website deelt op Facebook? Want sinds enige tijd plaats ik mijn dagelijkse Nederlandse citaten op de FB groep Antroposofiebeweging en Engelse citaten op de groep Anthroposophy. Ik ben aangenaam verrast hoeveel belangstelling en hoe veel likes ik daar krijg. Op mijn WordPress sites krijg ik maar heel weinig likes. Overigens heb ik op de WordPress sites aardig wat volgers. Maar ik heb de indruk dat de citaten toch veel meer gelezen worden op FB. Daarom denk ik dat je je stukken beter kan delen op FB. Dan heb je zeer waarschijnlijk veel meer lezers. Bovendien krijgen de reageerders op je berichten altijd een melding als er weer nieuwe reacties zijn. Nu is het zo dat men altijd naar je weblog terug moet gaan om te kijken of er nieuwe reacties zijn. Wat ook zou kunnen is een eigen FB pagina beginnen met de titel Dagboek van een antroposoof. Het is maar een suggestie van mij.
Hi Ridzerd. Dank je voor het meedenken. Doe tegenwoordig veel met LinkedIn. Dat heeft ten opzichte van Facebook zekere voor- en nadelen. Probeerde een jaar geleden een nieuw account aan te maken bij Facebook, maar dat ging steeds mis. Op een vreemde manier of om een merkwaardige reden, ‘veiligheid’, wordt het steeds geblokkeerd. Op internet opereer ik altijd met naam en toenaam. Maar onder ‘John Wervenbos’ lukt het daar niet (meer). ’t Is net alsof Facebook aan de oude account vasthoudt, terwijl ik die volledig verwijderd had. Erg irritant. Gunt Facebook voormalige gebruikers geen schone lei? Misschien lukt het wel als ik bij het aanmaken van een nieuw account bijvoorbeeld de gebruikersnaam Bewustzijnsziel aanhoudt. Vervolgens zou ik dan een zakelijke pagina kunnen openen. Zal er deze week weer naar kijken en het opnieuw proberen.
Facebook heeft wel vaker rare kuren. Ik zie op mijn Google account steeds staan dat mijn Facebook wachtwoord gehackt is. Ik heb het wachtwoord nu 3 keer gewizjigd en die melding staat nog steeds bij Google.
Als ik op Facebook je naam invul bij Zoeken, dan ben je er nog steeds. Er staat alleen een header met de naam Bewustzijnsziel en je foto en je naam. Verder staat er niets op.
Dat is één van de redenen waarom ik het niet zo heb op Facebook. Het lijkt zo lek als een mandje, maar men pretendeert, veinst lijkt het wel, voorzorg en veiligheid met bijvoorbeeld als gevolg dat je er in tweede instantie niet meer op komt. Zo weren ze mensen die juist niet geweerd hoeven te worden. Schiet niet op. Hussel nu met een emailadres en nieuw wachtwoord: Facebook pagina van John Wervenbos. Misschien ook maar een andere profielfoto plaatsen, de huidige is een beetje stijfjes. Mag wel wat meer casual en ontspannen. Maar dat is slechts een uiterlijke kwestie. Niet zo belangrijk. Wil in ieder geval een zakelijke pagina gaan aanmaken voor het schrijfbureau en het weekjournaal. Dat is het belangrijkste. Daar gaat het me om. Doorpakken is nu mijn devies. Heb niet het eeuwige leven. Zie dat een goede oude jeugdvriend van de lagere school een half jaar geleden een vriendschapsverzoek heeft gedaan. Ken hem zelfs nog van de kleuterschool en heb daar nog een foto van; beide aan een klimrek op het schoolplein. Contact aanhalen met oude vrienden en vriendinnen is één van die dingen die ik wel leuk vind aan FB. Een aantal zijn echter al overleden. Zo gaat dat. Je wordt ouder, flink ouder en een eindpunt nadert. Dat eindstation wordt met gebreken en ontbreken, zekere vormen van gemis, steeds meer zaken en mensen die wegvallen, ’tastbaarder’. Er is echter compensatie, een nieuw evenwicht, met andere gewichten in de weegschaal. Zekere verkwikkende geestelijke waarden en inzichten die verlichting bieden komen tot bewustzijn. Niet alleen maar fysiek afsterven met een jammerend en afsmekend mea culpa. En zo minder gepieker, en meer contemplatie en meditatie, waardoor krachten worden gebundeld en daarmee, niet onbelangrijk, het droomleven ’s nachts op een gezonde manier hanteerbaarder, regelmatiger en spiritueler wordt. Er is meer, er is perspectief. Zo ervaar ik dat in de geest van dit blog. Doet me tevens denken aan nog een ander mooi muzieknummer van Boudewijn de Groot: De Engel is gekomen (Youtube).
Die Facebook Bedrijfspagina is gelukt. De komende tijd zal ik er verder aan werken en operationeel maken. De gewone Facebook particuliere startpagina zal ik misschien een andere header gaan geven. Achtergrondfoto van Rotterdam of zo.
Dank voor je indringende verhaal. Gisteravond had ik een gesprek met iemand (63) die zei dat hij zeker wist dat hij maar 65 zou worden. Hij heeft fysiek pijn en een wel een tevreden leven, lijkt het. Ik raakte met hem daarover in gesprek. Over hoe lijden verdieping kan brengen. Ik lees nu pas je overpeinzing. Ik zal het hem sturen. Je verwoordt het beter dan ik dat kon gisteravond.
Dank je, Liesbeth. Misschien heeft hij er wat aan. Ook fysieke pijn valt natuurlijk niet mee. Op 63-jarige leeftijd sluit je tevens een levensfase af (zevenjarige cycli). Het levensperspectief is dynamisch; terugkijken, rondkijken, vooruit kijken en meer, veel meer dan kijken alleen. Wat (her)bergt een mens en hoe wijds is het leven.
Wat Boudewijn de Groot met het volgende muzieknummer verwoordt en vertolkt kan een doorgangsfase zijn: Terug van weggeweest.