Janus groet

Schreef bijna twee maanden lang geen blog. Nam tijd voor mezelf en leefde met de vraag: wat gaat er om in de samenleving? De maatschappelijke polarisatie die is ontstaan bracht me niet uit evenwicht. In het verleden stond ik voor hetere vuren. Tweede Kerstdag schreef ik een gedicht over een hoofd met twee gezichten. Het staat hieronder. Daarna volgt een toelichting. Een ieder een goed oud en nieuw toegewenst.

§1 Zelfobservatie

Janus:

Mijn wijken is voor mij niet geweken.
Wijken als wezen.
Wijken als slaaf.
Voor vrees,
met luister zonder gedachten.
Tijdelijk, hopelijk,
zonder ik/gij/ge – weten…
Amnèsia, …am,
am, geen Amen!

Observant:

‘k Moet, ‘k wil, ‘k kan, ‘k zal
vergewissen,
als mens kan ik me vergissen,
slapen met open zinnen,
…en verslapen mezelf,
…en wat van mij afhangt.

Janus tot observant:

Vraag me niet te vragen
naar een antwoord niet gestild;
wel gesteld, welgesteld op voorname troon,
met hoge toon
en spiedende splijtende gespletenheid,
valse, vale, klakkeloze tong.
Moet ik verdoemd, verdomd altijd horen
wat men steeds wil horen? Men? Wie? Wat?

Janus voor zich uit:

Wezen van Stilte en Schijnbaar Niets
vraag me naar verzwegen werkwoorden,
proef mijn nieren.
Ik zal zeggen wat op mijn lever is,
tevoorschijn treden en verder schrijden,
van wat werkelijk was naar wat echt zal zijn.

§2 Toelichting

De beeltenis van de Januskop is algemeen bekend. Uitkomsten van onderzoek naar de oorsprong en betekenis lopen uiteen. Wat Rudolf Steiner er over meldt is ongebruikelijk, maar niet onbelangrijk. Zie enkele door mij naar het Nederlands vertaalde tekst passages.

In een brief aan Rosa Mayreder van 10 september 1891 schreef Rudolf Steiner:

” […] We leven in een ongelofelijke tijd. Iedereen haast zich van levensstijl naar levensstijl. Een drukte van doen. Nerveus. Een tijd waarin niet wordt begrepen dat Janus twee gezichten moet hebben en dat met een vooruitblik alleen dan een nieuwe maatgevende koers kan worden uitgezet als de terugblik helpt om een nieuwe richting voorwaarts steeds met de oude levensgang in harmonie te brengen. […] ”

GA 39, bladzijde 116

Tot arbeiders sprak Rudolf Steiner 13 september 1922 als volgt:

“ […] Door een bepaalde natuurlijke manier van denken wisten de Romeinen iets, wat de latere mensheid niet wist. Met wat we nu aansnijden, benaderen we het. We mogen beseffen dat Romeinen niet dom  maar slim waren! Janus betekent januari. Waarom plaatsten ze het aan begin van het jaar? Dat bergt een bijzonder geheim.

Heren, als men ooit zo ver is gekomen om in te zien dat de ziel niet alleen in het hoofd werkt, maar ook in de lever en de nieren, dan kan men ook inzien hoe de dingen door het jaar heen anders zijn. Want als het zomer is, het warme seizoen, staat de werking van de lever op een zeer laag pitje. De lever en de nieren raken dan in een soort toestand van mentale slaap, vervullen alleen hun externe fysieke functies omdat de mens zich dan meer overgeeft aan de warmte van de buitenwereld. Het begint van binnen stil te vallen. In de zomer is het hele spijsverteringsstelsel zwijgzamer dan in de winter. Maar in de winter begint dat spijsverteringstelsel bijzonder mentaal, spiritueel en emotioneel te worden. En wanneer de kerstperiode aanbreekt, de nieuwjaar periode, wanneer januari komt en begint, dan is de mentale activiteit in de lever en de nieren het sterkst. De Romeinen wisten dat. Daarom noemden ze de man met de twee gezichten de januari mens. […] “

“ […] Ik zei U al: de oude Jood, die zijn Oude Testament begreep, wist wat betekende: God plaagt je geweten door je nieren gedurende de nacht. Daarmee wordt op een realiteit gewezen. Voor de ziel lijkt het alleen maar gedroom. De Jood beaamde dat God ’s nachts het geweten plaagt met behulp van ’s mens nieren, omdat hij wist dat een mens met zijn ogen naar de buitenwereld kijkt, maar met zijn nieren geestelijke en mentale kwesties naar binnen projecteert en met zijn lever in het innerlijk kijkt.
Dat wisten de oude Romeinen ook. Ze wisten dat er twee mensen zijn: de één die met zijn ogen naar buiten kijkt, en de andere die met zijn lever in de maag naar zijn eigen binnenste kijkt. Met de lever – je kunt dit zien aan de verdeling van alle blauwe aderen – wordt teruggekeken. Daarom neemt de mens zo weinig van zijn innerlijk waar. Net zo min als je ziet wat er achter je is, neemt de lever bewust waar, waar hij werkelijk naar kijkt. De oude Romeinen wisten dat. Ze hebben het zo afgebeeld dat je het niet direct vat. Ze hadden de voorstelling: een mens draagt op zijn schouders naar voren gericht een hoofd en hij heeft een hoofd in zijn onderlichaam. Maar dat is een vaag hoofd dat terugkijkt. Toen brachten ze de twee hoofden samen en construeerden een hoofd met twee gezichten, de een kijkt terug en de ander kijkt vooruit. Dergelijke beelden zijn nog steeds te vinden in Italië. Ze worden Januskoppen genoemd. […] “
GA 347, bladzijde 95, 96 en 97

Op een dag voor Kerst, Dornach, 24 december 1917, zei Steiner tijdens een voordracht het volgende:

“ […] De Romeinen hadden de moed om een ​​oorlogsgod te hebben – Janus – en om de Janus-tempel pas te sluiten als er echt vrede is. (…) Ze hadden de moed om bij hun eredienst aan een van de belangrijkste goden goed onderscheid te maken tussen een toestand van oorlog en vrede. […] “

GA 180, bladzijde 35

Muziek